دکتر فتوت، عضو هیئت علمی و مدیر گروه محیط زیست دانشکده مهندسی شیمی و نفت دانشگاه، تبدیل محیط زیست از موضوعی زینتی به یک بحث جدی را امری اساسی و لازم برای حل معضلات محیط زیستی دانست و اضافه کرد: تنها در صورت افزایش ارتباط صنعت با دانشگاه، سرمایه‌گذاری کافی و توجه خاص به این موضوع انتظار می‌رود پیشرفت مطلوبی حاصل شود و بتوانیم باعث نجات کشور از وضعیت موجود شویم.
گفت‌وگو با دکتر فرزام فتوت، عضو هیئت علمی و مدیر گروه محیط زیست دانشکده مهندسی شیمی و نفت و مدیر گروه محیط زیست پژوهشکده علوم و فناوری‌های انرژی، آب و محیط زیست دانشگاه صنعتی شریف پیرامون بررسی پاره‌ای از مشکلات و معضلات محیط زیستی کشور و نقش دانشگاه در جهت حل آنها
محیط زیست بحثی زینتی یا چالشی جدی؟
دکتر فتوت ضمن تاکید بر اهمیت محیط زیست و لزوم دغدغه‌مندی در مورد مسائل محیط زیستی گفت: تمام کشورها اعم از کشورهای ثروتمند و کشورهای در حال توسعه همگی به گونه‌ای درگیر مشکلات محیط زیستی هستند. ایران نیز در این مورد از سایر کشورها مستثنی نیست و با مشکلات بسیاری درگیر است که بخشی به سبب تغییرات اقلیمی و بخش دیگر به دلیل مدیریت و برنامه‌ریزی نادرست ایجاد شده است. از طرفی وضعیت ایران به دلیل گستردگی مرزی و تنوع اقلیمی و فرهنگی وضعیت خاصی است. در سال‌های اخیر محدودیت‌های اقتصادی موجب به وجود آمدن محدودیت‌هایی در زمینه توسعه صنعت و فناوری شده است که همین مسئله باعث کاهش اولویت‌های محیط زیستی نیز شده است. از طرفی باید در حوزه مسائل زیست‌محیطی فعالیت‌های تخصصی و ریشه‌دار با در نظر داشتن شرایط کشور افزایش یابد که متاسفانه در این زمینه چندان قوی عمل نشده است. با این وجود دانشگاه صنعتی شریف دغدغه محیط‌زیست را از گذشته داشته و دارد و در همین راستا فعالیت‌هایی به خصوص در حوزه آب و پساب در دانشکده‌های مختلف دانشگاه انجام شده است. علی‌رغم تلاش‌های ارزشمند انجام شده، حوزه‌های مربوط به کنترل و مدیریت انواع دیگرآلاینده‌ها تا حدی مغفول مانده است و در حال حاضر نیاز به فعالیت در این حوزه از سوی دانشگاهیان احساس می‌شود، فعالیت‌هایی با دید بلند مدت، هدفمند، سلسله‌وار و اصولی.
عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی شیمی و نفت، افزایش دما، خشکسالی، طوفا‌ن‌های ویرانگر و... را اثرات مخرب اثبات شده گازهای گلخانه‌ای بر دنیا دانست و در ادامه افزود: کشورهای در حال توسعه به طور جدی به دنبال راه‌حل‌هایی برای رفع این مشکلات هستند. در کشور ما نیز به عنوان یکی از کشورهایی که نسبت به جمعیت، مولد مقدار هنگفتی از دی‌اکسیدکربن تولید شده در دنیاست، اخیرا حساسیت‌ها در این ارتباط قدری افزایش یافته است. شناسایی و بررسی اصولی صنایع مولد دی‌اکسیدکربن و ارائه راه‌حل‌های مناسب برای کاهش تولید این گاز گلخانه‌ای مشارکت جدی دانشگاه و همراهی صنایع و همچنین افزایش سرمایه‌گذاری در این حوزه را می‌طلبد. وی افزود: در همین راستا در دانشکده مهندسی شیمی و نفت دانشگاه صنعتی شریف تحقیقاتی بر روی مبحث جداسازی دی‌اکسید کربن و ذخیره آن (carbon capturing and storge) و تبدیل آن به مواد با ارزش‌تر در حال انجام است.
در قسمت دیگری از این گفتگو، دکتر فتوت تلاش برای کاهش و حذف آلاینده‌های گازی به جز دی‌اکسیدکربن را از دیگر مسائل جدی محیط زیستی برشمرده و استفاده از روش‌های نوین و موثر برای حذف آلاینده‌های گازی مانند اکسید نیتروژن (NOX) و اکسید گوگرد (SOX) را، که جزو آلاینده‌های ناشی از احتراق انواع سوخت‌ها بوده، ضروری دانست و افزود: در این زمینه نیز اخیرا در گروه محیط زیست دانشکده مهندسی شیمی و نفت فعالیت‌هایی انجام شده و قصد گسترش آنها وجود دارد.
پسماند، منبع بی‌انتهای انرژی
دکتر فتوت مدیریت و تبدیل پسماند را یکی دیگر از حوزه‌های نوین تحقیقاتی مرتبط با مسائل محیط زیستی در دانشگاه دانست و در ادامه گفت: یکی از چالش‌های جدی محیط زیستی در کشور بحث مدیریت پسماند است. قلمداد کردن پسماند به عنوان یک منبع گسترده و در دسترس انرژی موضوعی است که امروزه در دنیا رایج شده است. بسیاری از کشورهای توسعه یافته، دیگر به پسماند به عنوان یک معضل نمی‌نگرند، بلکه از آن به عنوان یک فرصت یاد می‌کنند. واردات و صادرات پسماند در کشورهای توسعه یافته در نتیجه وجود نیروگاه‌های تولید انرژی بر مبنای مصرف پسماند نشانگر همین موضوع و اهمیت روزافزون تبدیل پسماند و ایجاد ارزش افزوده از آن است. در کشور ما نیز مدیریت پسماند و موضوع تولید انرژی از آن باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و همچنین تنوع پسماندها در کنار ایجاد چالش‌های مختلف می‌تواند موقعیت‌های گوناگونی نیز ایجاد کند که استفاده از این موقعیت‌ها نیازمند گسترش روش‌های نوین علمی برای مدیریت پسماند است که ضمن به حداقل رساندن آلایندگی پسماند، حداکثر بهره‌مندی از آن را نتیجه دهد. دکتر فتوت در ادامه افزود: با هدف انجام تحقیقات بر روی این موضوع اقدام به تاسیس آزمایشگاه تبدیل پسماند به سوخت و انرژی کرده‌ایم و در حال حاضر در این آزمایشگاه تحقیقاتی بر روی تبدیل پسماندهای الکترونیکی از جمله صفحات مدارهای چاپی و باتری‌های لیتیومی با همکاری دانشجویان دکترا و ارشد در حال انجام است. از آنجایی که دانشگاه صنعتی شریف تاکنون در حل مسائل کشور سرآمد بوده است، امید داریم بار دیگر با تلاش پژوهشگران و حمایت دانشگاه و صنعت بتوانیم در حل این مساله نیز نقش بسزایی ایفا کنیم.
عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی شیمی جلب توجه صنعت و جذب سرمایه را گامی اساسی برای غنا بخشیدن به تحقیقات و عملیاتی ساختن نتایج بدست آمده از آن دانست و افزود: امیدواریم که دانشگاه با کمک به ایجاد ارتباط موثر با ارگان‌ها و صنایع مرتبط با این حوزه، ضمن معرفی موثر فعالیت‌های انجام شده، در جهت جلب حمایت سازمانی و صنعتی مادی و معنوی از فعالیت‌های در دست اجرا و آتی گام بردارد. دکتر فتوت یکی از عوامل کمک‌کننده به ترغیب صنایع برای سرمایه‌گذاری بر روی معضلات محیط زیستی را سخت‌گیری بیشتر و وضع قوانین جدی‌تر در راستای حفاظت از محیط زیست برشمرد.
دکتر فتوت در ادامه نگاه سنتی جامعه ایران به پسماند را یکی دیگر از مسائلی خواند که نیازمند تغییر جدی و بنیادین است. وی در ادامه گفت: درصد قابل توجهی از مردم انواع پسماندها را بدون توجه و به‌صورت درهم دور می‌ریزند در حالی‌که در کشورهای پیشرفته هر خانه دارای 4یا 5 نوع سطل برای تفکیک انواع زباله است و این جداسازی الزامی و قانونی است که عدم رعایت آن جریمه شدن شهروندان را در پی دارد. از نظر مدیر گروه محیط زیست پژوهشکده آب، انرژی و محیط‌زیست اولین، مهم‌ترین و در دسترس‌ترین کاری که هر شهروند قادر به انجام آن است تفکیک زباله به صورت دقیق و اصولی است. دکتر فتوت تفکیک زباله را امری دو وجهی شمرد و افزود: شهروندان و شهرداری تلاشی برای این امر نکرده‌اند و این مترتب از نگاه منسوخ سنتی به مقوله پسماند از طرف مردم و دولت است.
وی یکی از وظایف دانشگاه را آگاهی بخشیدن به جامعه و ارگان‌های متولی در خصوص شناخت انواع پسماند و چگونگی تفکیک و تحویل آنها دانست و گفت: در حال حاضر وضعیت جمع‌آوری پسماند در کشور اصلا استاندارد و مطلوب نیست. به طور نمونه مواد باارزشی در پسماندهایی نظر پسماندهای الکترونیکی وجود دارد که نظارت صحیحی بر جمع‌آوری آنها نیست و افرادی ناآگاه با روش‌های غیراصولی به ذوب و تبدیل این پسماندها می‌پردازند که منجر به تولید آلاینده‌های بسیار خطرناک و تهدیدکننده برای سلامتی و محیط زیست می‌شود. وی برانگیختن حساسیت عموم افراد جامعه نسبت به اهمیت مدیریت پسماند از ابتدایی‌ترین مراحل تولید آن در منازل و مشاغل تا انتهای مسیر جمع‌آوری، دفع یا بازیافت را یکی از موضوعاتی دانست که دانشگاه باید در قبال آن نقش پررنگتری ایفا کند و این مهم با آگاهی بخشی عمومی در رابطه با مخاطرات و همچنین اهمیت و ارزش پسماند به عنوان یک ماده باارزش قابل تحقق است.
مسئولیت دانشگاه در قبال محیط زیست
دکتر فتوت تبدیل محیط زیست از موضوعی زینتی به یک بحث جدی را امری اساسی و لازم برای حل معضلات محیط زیستی دانست و اضافه کرد: تنها در صورت افزایش ارتباط صنعت با دانشگاه، سرمایه‌گذاری کافی و توجه خاص به این موضوع انتظار می‌رود پیشرفت مطلوبی حاصل شود و بتوانیم باعث نجات کشور از وضعیت موجود شویم. ایشان بررسی‌های مقطعی و راه‌حل‌های کوتاه مدت را همانند درمان‌های موضعی دانست و افزود: نیازهای موردی از سوی صنایع و سازمان‌های متولی محیط زیست به دانشگاه ارجاع داده می‌شود اما لازم است برای حل مشکلات به صورت منطقی، تمامی معضلات و مسائل ریشه‌یابی و به صورت جامع و یکپارچه مد نظر قرار گیرند تا ضمن اجتناب از موازی‌کاری‌ها راهکارهای اصولی ارائه شود.
دکتر فتوت در ادامه گفت: در شریف به عنوان یک دانشگاه پیشرو باید به چالش‌های محیط زیستی به صورت یک موضوع جدی و بین رشته‌ای نگریست که در این ارتباط تشکیل پژوهشکده علوم و فناوری‌های انرژی، آب و محیط زیست نویدبخش هم‌افزایی مجموعه دانشگاه در این راستاست. وی ضمن بیان این مساله که برنامه‌ریزی‌ها و حمایت‌های فعلی برای حل ریشه‌ای مشکلات محیط زیستی کافی نیست، اظهار امیدواری کرد که در سایه نام و سوابق درخشان شریف و با حمایت نهادها و ارگان‌های متولی کشور همکاری سازنده‌ای در جهت حل مسائل محیط زیستی کشور بوجود آید. البته در کنار این امر باید قوانینی وضع شود تا جدی بودن مساله محیط زیست برای صنایع روشن شود و آنها را به همکاری با دانشگاه‌ها برای رفع مشکلات ملزم سازد. وی افزود: شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند در توسعه صنایع سبز و مهار معضلات محیط زیستی بسیار کارآمد عمل کنند. بر مبنای این شرکت‌ها می‌توان با کمک نیروهای جوان و خلاق به شیوه‌های نوین در کنترل و مدیریت بحران در زمینه محیط زیست دست یافت.
عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی شیمی و نفت، دستیابی به محیط زیست سالم در هر کشوری را مرتبط با آگاهی‌های عموم مردم آن جامعه خواند و افزود: آموزش می‌تواند در این امر بسیار موثر باشد. گام اول ایجاد آگاهی عمومی و به طور خاص آگاه‌سازی سازمان‌ها و نهادهای زیربط در خصوص مخاطرات سلامتی انسان و زیست بوم ناشی از مشکلات محیط زیستی است. ضروری است که دانشگاه به عنوان نهاد آموزشی در این زمینه فعالیت‌هایی انجام دهد. دانشگاه باید با ایجاد ارتباط میان استادان و دانشجویان فعال حوزه محیط زیست طرح مشخص و برنامه مدونی تنظیم کند و با استفاده از آن، توانایی‌های موجود در دانشگاه را به اطلاع صنایع و سازمان‌های مربوط برساند. این امر علاوه بر معرفی دانشگاه صنعتی شریف به عنوان یک دانشگاه دغدغه‌مند محیط زیست به ارگان‌های مرتبط، باعث تقویت ارتباط میان دانشگاه و صنعت شده و در نتیجه می‌تواند اثرات مثبتی برای حل معضلات محیط زیستی کشور در پی داشته باشد.