در راستای گسترش مرزهای دانش و مشارکت موثر در توسعه سرمایه انسانی و توسعه پایدار، دانشگاه صنعتی شریف از کتاب «نجات چیچست: مستندنگاری روایی برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه» رونمایی کرد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه صنعتی شریف، روز یکشنبه 21 خردادماه 1402 به مناسبت پاسداشت هفته جهانی محیط زیست در مراسمی با حضور برخی از مسئولین دانشگاه شریف، متخصصین و صاحب‌نظران حوزه محیط زیست، از کتاب "نجات چیچست" در محل سالن توس کتابخانه مرکزی رونمایی شد.
در ابتدای این مراسم دکتر حسن حدادپور معاون پژوهش و فناوری دانشگاه طی سخنانی گفت: امیدوارم با رونمایی از کتاب"نجات چیچست" که دستاورد مستندنگاری روایی برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه در آن به تجمیع آورده شده است، بتوانیم نمونه موفقی برای مسئولین در مدیریت بحران منابع آبی کشور ارایه دهیم.
وی افزود: در حال حاضر با بهره‌برداری بیش از حد از منابع آبی، زنگ خطری به صدا درآمده و این بحران در حال پیشروی است. امیدواریم با ارایه دستاوردهای دانشگاه شریف و تفسیر برنامه‌ها و اقدامات انجام شده توسط این دانشگاه، توانسته باشیم فرصتی را فراهم آوریم تا مسئولین با شناخت نقاط ضعف و قوت در مدیریت و بهره‌برداری از آب و احیاء و نگهداشت حوضه‌های آبریز در کشور، بتوانند از طریق استفاده از این گنجینه ارزشمند گام بزرگی برای حفظ این سرمایه‌های با ارزش برای نسل‌ها آتی کشور بردارند.
سپس دکتر تجریشی مدیر طرح تحقیقاتی دریاچه ارومیه به ارایه‌ای از اقدامات، عملکرد و پیشینه ورود دانشگاه صنعتی شریف به طرح احیای دریاچه ارومیه پرداخت و گفت: اگر بنا باشد فهرستی از چالش‌های زیست‌محیطی کشور تهیه کنیم، بدون شک بحران خشک شدن دریاچه ارومیه یکی از مواردی است که در صدر فهرست مذکور قرار خواهد گرفت. چالشی که قریب به 2 دهه است به طور جدی به یکی از نگرانی‌های مردم به ویژه ساکنین حوضه آبریز دریاچه ارومیه تبدیل شده و به تبع آن، در ادوار مختلف قوه مجریه، اقداماتی برای آن در دستور کار قرار گرفته است. وی افزود: دبیرخانه کارگروه ملّی نجات دریاچه ارومیه، به واسطه استقرار در دانشگاه، رسالتی فراتر از دبیرخانه‌های متداول داشت. این رسالت، حاکم کردن ساختار علمی- پژوهشی بر تمام ارکان دبیرخانه بود. در حقیقت، ورود دانشگاه‌ها به فرآیند احیای دریاچه ارومیه، دو دلیل عمده داشت: نخست این‌که بر اساس تجربه حاصل از طرح‌های پیشین احیای دریاچه ارومیه، گستردگی علوم مختلف مورد نیاز برای حل مسئله‌ای پیچیده چون بحران دریاچه ارومیه از آب و محیطزیست و کشاورزی گرفته تا علوم اجتماعی و اقتصادی و پزشکی، نیازمند ورودی نهادی چون دانشگاه بود که توان علمی لازم برای طراحی و پایش اجرای طرح‌های پیشنهادی برای احیای دریاچه ارومیه را داشته باشد. دوم این‌که نهاد مسئول، باید شبکه ارتباطی داخلی و بین‌المللی قدرتمندی را سازماندهی می‌کرد که به کمک آن فرآیند انتقال تجربه و مطالعات تطبیقی را به انجام می‌رساند و نسخه‌ای بومی برای احیای دریاچه ارومیه را تجویز می‌کرد.
دکتر تجریشی در ادامه افزود: ورود دانشگاه صنعتی شریف، در شرایطی انجام می‌شد که اولاً پیش از آن، واسپاری راهبری طرح‌های ملّی به دانشگاه‌ها مسبوق به سابقه نبود و ثانیاً شرایط دریاچه ارومیه در چنان وضعیتی قرار گرفته بود که هیچ فرصتی برای آزمون و خطا وجود نداشت و هر گونه اشتباهی می‌توانست به مرگ همیشگی دریاچه ارومیه منجر شود.
دانشگاه صنعتی شریف به عنوان دبیرخانه کارگروه ملّی نجات دریاچه ارومیه، در فاز اول اقدام خود که از بهمن ماه 1392 تا خرداد ماه 1393 یعنی در یک بازه زمانی 5 ماهه انجام گرفت، کلیه صاحب‌نظران داخلی و بین‌المللی در امر احیای دریاچه ارومیه از جمله 22 دانشگاه معتبر در سراسر کشور را دعوت به همکاری نموده و با بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت‌های موجود و همکاری نیروهای نخبه آنان، نقشه راه احیای دریاچه ارومیه را تدوین کرد. این همکاری علمی در تمامی سال‌های اجرای طرح ملّی نجات دریاچه ارومیه نیز برای اصلاح و بهبود نقشه راه، ادامه داشت و سؤالات متعدد مبتلا به در فرآیند احیاء، جهت یافتن پاسخ علمی متقن، به دانشگاه قطب مربوطه ارجاع می‌گردید.
فاز دوم اقدام، مسئولیت نظارت و پایش بود که در این مرحله، تصمیم بر آن شد که دو دانشگاه مادر منطقه یعنی دانشگاه‌های تبریز و ارومیه به واسطه دارا بودن دو فاکتور مهم یعنی «سبقه علمی» و «مزیت بومی»، بازوی منطقه‌ای کارگروه ملّی برای تعامل سازنده با دستگاه‌های اجرایی برای پیشبرد اهداف طرح باشند. دانشگاه صنعتی شریف نیز با تجمیع گزارشات منطقه‌ای، در سطح ستادی به تعامل با دستگاه‌های مسئول پرداخته و به تلاش برای رفع موانع پیش روی انجام طرح می‌پرداخت.
واگذاری طراحی و پایش طرح ملّی نجات دریاچه ارومیه به دانشگاه‌ها به عنوان قطب‌های علمی کشور، اولین تجربه کلان مرجعیت علمی دانشگاهی در حل چالش‌های کلان مدیریتی کشور در حوزه آب و محیطزیست بوده و بدون شک خالی از اشکال نبوده، با این حال دستاوردهای متعددی داشته است. در کنار دستاوردهایی چون تولید علم، شبکه‌سازی علمی و دیپلماسی بین‌المللی، الگوسازی را باید بزرگ‌ترین دستاورد این طرح دانست.
دکتر تجریشی در ادامه در خصوص دلیل چاپ کتاب"نجات چیچست" که در رابطه با یک طرح بزرگ و ملی تالیف شده است گفت: متأسفانه در فرهنگ ما، مستندسازی، تاریخ‌نگاری و ثبت کردن، کاری هست که به طور جدی دیده نشده؛ بنابراین، ما سعی کردیم با توجه به این‌که این، یک طرح ملّی هست، به شکل‌های مختلف هم روایت‌گری را انجام بدهیم و هم در رابطه با موضوعات مشخص، تجربیات را مکتوب کنیم.
این کتاب می‌تواند یک الگو و مدلی باشد برای این‌که ما در آینده چگونه می‌توانیم تالاب‌های خشک شده کشورمان را تبدیل کنیم به یک برنامه احیاء و در قالب این برنامه احیاء، از این تجربیات استفاده کنیم و این تجربیات باعث شوند که ما از شکست‌هایمان درس بگیریم و ببینیم چه عواملی باعث ایجاد موفقیت شده که روی آن عوامل بتوانیم کار کنیم تا در آینده کسانی که می‌خواهند تحقیق کنند و به تاریخ علاقه دارند و می‌خواهند روایت‌ها را به صورت دست اول بپرسند از این کتاب به عنوان مرجع استفاده نموده و کمک بگیرند.
وی افزود: از همان ابتدا سعی و تلاش‌مان در فرآیند طرح ملّی احیای دریاچه این بوده که بتوانیم اطلاعات را به صورت شفاف در اختیار عموم قرار دهیم و هر فعالیتی را که انجام می‌دهیم، مستند کنیم و در کتابخانه دانشگاه، قرار دهیم تا افراد دسترسی آزاد داشته باشند، بتوانند نقد کنند، پیشنهاد بدهند و بتوانند ما را راهنمایی کنند. در خصوص دریاچه ارومیه، 254 عنوان پژوهش علمی در سامانه کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف ثبت شده است. در حال حاضر، این پژوهش‌ها برای کلیه علاقه‌مندان به حوزه احیای دریاچه ارومیه در دسترس است و همه افراد بدون هیچ محدودیت زمانی و مکانی به صورت فول تکست می‌توانند به این منابع دسترسی داشته باشند.
استاد دانشکده مهندسی عمران شریف در ادامه افزود: داده‌ها و شفافیت داده‌ها، اطلاعات و شفاف بودن اطلاعات، مستند کردن داده‌ها و اطلاعات و در اختیار عموم قرار دادن، یکی از موضوعاتی بود که می‌توانم با قاطعیت بگویم که در فرآیند احیای دریاچه ارومیه مورد توجه ما بوده و بسیاری از کسانی که به نکات و اقدامات ستاد احیاء خرده می‌گیرند، همیشه به این اشاره می‌کنند که این شفاف‌سازی و در اختیار قرار دادن اطلاعات یکی از نقاط مثبت احیای دریاچه ارومیه بوده و من به این اشاره کنم که یکی از شاخص‌های حکمرانی خوب، شفافیت و پاسخگویی است که ما توانستیم در این فرآیند احیاء به این موضوع، در عمل، از طریق اقداماتی که انجام دادیم، جامه عمل بپوشانیم.
در ادامه دکتر عیسی کلانتری دبیر وقت کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه با انتقاد از روند فعلی اجرای برنامه احیای دریاچه ارومیه بر حفاظت محیط زیست و لزوم حفظ پایدار منابع در کشور به عنوان حقوق نسل‌های آتی تاکید کرد.
وی با انتقاد از عملکرد مسئولین، قانون توزیع ناعادلانه آب را خیانتی در کشور خواند و افزود: حاکمیت مجبور و موظف است برای بقای کشور دریاچه ارومیه را احیاء کند. با کاهش آب و افزایش حرارت اتفاقات جبران ناپذیری رخ خواهد داد.
دکتر کلانتری با تاکید بر چالش‌های بسیار بزرگی که ایران و نسل‌های بعدی مردم این سرزمین را تهدید می‌کند، حفظ منابع تجدیدپذیر کشور را اصلی‌ترین موضوع برای جوانان امروز و نسل‌های آینده برشمرد.
وی تصریح کرد: عدم توجه کافی به کاهش استفاده از انرژی در کشور موجب عقب‌ماندگی تکنولوژیکی در کشور و اسراف در مصرف انرژی خواهد شد و عقب افتادگی تاریخی در استفاده از منابع انرژی‌های تجدیدپذیر مانند آفتاب و باد در کشور از دیگر چالش‌های بزرگ پیش‌رو است.
وی همچنین در بخش دیگری از سخنان خود به تخریب منابع آب و خاک و پوشش گیاهی و تنوع ژنتیکی کشور به دلیل قانون‌گذاری‌ها و تصمیم‌سازی‌های ناپایدار و غلط اشاره کرد و گفت: حفظ پایدار منابع آب و خاک و پوشش گیاهی و تنوع ژنتیکی کشور به عنوان حقوق نسل‌های‌آتی و نوجوانان امروز بسیار ضروری است.
دکتر کلانتری در ادامه گفت: جهت رفع این بحران باید از حضور متخصصین و صاحب‌نظران خبره در سطح ملی و بین‌المللی بهره برد و با استفاده از دستاوردها و انتقال تجارب آنها جهت حفظ و احیای دریاچه همچنین نگهداشت حوضه‌های آبریز همت گماشت. وی در پایان بر به روز نگه داشتن اندوخته‌ها و تشریک مساعی صاحب‌نظران و مسئولین جهت حل این بحران ملی تاکید کرد.
در پایان این مراسم از کتاب «نجات چیچست: مستندنگاری روایی برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه» رونمایی شد و آغاز به کار رسمی «پایگاه اطلاعاتی اسناد طرح ملّی نجات دریاچه ارومیه» تدارک دیده شد.
گفتنی است به پاسداشت هفته جهانی محیطزیست دانشگاه صنعتی شریف در راستای انجام مأموریت خود دال بر «گسترش مرزهای دانش و مشارکت موثر در توسعه سرمایه انسانی و توسعه پایدار»، پس از پایان مسئولیت حقوقی واگذارشده، مستندنگاری تجارب اندوخته، مؤثر در توسعه سرمایه انسانی و توسعه پایدارشده در طرح ملّی نجات دریاچه ارومیه را طی دو سال گذشته در دستور کار خود قرار داده و به طرق مختلف از جمله تألیف و نشر کتاب، تولید و نشر مقالات علمی و برگزاری رویدادهای داخلی و بین‌المللی این مهم را استمرار بخشیده است. یکی از کتب تدوین شده کتاب «نجات چیچست: مستندنگاری روایی برنامه های احیای دریاچه ارومیه» است که در این برنامه از آن رونمایی شد.